کاکەییەکان ڕێوڕەسمە ئایینییەکانیان بە پەنهانى بەڕێوە دەبەن

 
ئامادەكردنی: عومەرعەزیز
 
ڕەنگین مارف، تەمەن 45 ساڵ، بە جلە كوردی و كڵاوزەڕەكەی سەرییەوە شیكتر دەر دەكەوت، بە زەردەخەیەكی نەرمیشەوە باسی مەنجەڵە ماستەكەی بەردەمی دەكرد كە هاوشێوەی خانمانی دیكەی كاكەیی هێناوبوویە ناو ڕێوڕەسمی “ماستی قەڵاتێ” لە گوندی هاواری نشینگەی كاكەییەكان.
 
ڕەنگین، خانمێكی كاكەییە كە لە ڕێوڕەسمی ماستی قەڵاتێدا بەشداریی كردووە و دەڵێ: “ماستی قەڵاتێ (ڕۆژی بەخشین) بۆنەیەكی تایبەت و گرنگە بۆ ئێمەی كاكەیی، بۆیە بە جوانترین شێوە خۆمانی بۆ ئامادە دەكەین و تێیدا بەشداردەبین”.
ڕێوڕەسمى ماستی قەڵاتێ، بۆنەیەكی دێرینی كاكەییەكانی ناوچەی هەورامانی لهۆنە، بەتایبەت گوندەكانی ”هاوار، هەوارەكۆن و دەرەتوێ” لە پارێزگای هەڵەبجە. ئەم ڕێوڕەسمە تایبەتمەندییەكی ئایینیی و كۆمەڵایەتیی هەیە و بەشداریكردن تێیدا وەك ئەركێك وێنا كراوە لەلایەن خەڵكی ناوچەكەوە.
 
ڕەنگین، هەر لەبارەی ڕێوڕەسمەكەوە باسى لەوە کرد: “قەڵاتێ، شوێنێكی بەرزاییە و دەكەوێتە گوندی هاوار، شوێنێكە دەڕوانێت بەسەر مەزاری ”میر ئەسكنەدەر”دا، كە یەكێكە لە كەسایەتییە ئایینییەكانی ئێمە، لە ڕابردوودا ساڵی یەك جار لە مانگی گوڵاندا خەڵكی كاكەیی لەو شوێنەدا كۆ بوونەتەوە و دەستیان کردووە بە بەخشینی بەرهەمی شیرەمەنی و مەڕوماڵات بە سەریەكتردا، بۆیە بە ”ماستی قەڵاتێ” ناوی هێنراوە.”
 
بە گوتەی ڕەنگین، جگە لەوەی لە ”ماستی قەڵاتێ”، بەرهەمی شیرەمەنی و مەڕوماڵات پێشكەش بە یەكتر كراوە، كاكەییەكان لەو بۆنەیەدا سەردانی شوێنە ئایینیی و نەزرگەكانیشان كردووە و دانەوێڵە و گەنم و خواردنیشیان بۆ باڵندە و گیانلەبەران داناوە، هەروەها ئەو كەسانەی كە كێشەی كۆمەڵایەتییان هەبووبێت، هەوڵ دراوە لەگەڵ یەكتر ئاشت بكرێنەوە.
 
گوتیشی: “ڕێورەسمەكە پێشتر لە ”قەڵاتێ” كراوە، چونكە ڕێژەی كاكەییەكان كەمتر بووە، بە جۆرێك هەرسێ گوندی ”هاوار، هەوارەكۆن و دەرتوتێ” نزیكەی 200 ماڵێك بوون، كە تێیدا بەشدارییان كردووە، بەڵام ئێستا ڕێژەی كاكەییەكان زیادی كردووە، بۆیە لە قەڵاتێ ڕێوڕەسمەكە ناكەین و هێنراوەتەوە شوێنێكی فروانتر هەر لەناو هاوار، چونكە جگە لە كاكەییەكانی هەڵەبجە، كاكەییەكانی شارەكانی دیكە و هەندێك لە موسڵمانەكانیش دێنە هاوار و لەگەڵمان بەشدار دەبن”.
 
كاكەییەكان، جگە لە ڕێوڕەسمی ماستی قەڵاتێ، ڕێوڕەسمی ئایینیی تایبەت بە خۆیانیان هەیە، بەڵام پێچەوانەی ڕێوڕەسمی ماستی قەڵاتێ، ڕێوڕەسمە ئایینییەكانی دیكەیان بە شێوەیەكی ئاشكرا بەڕێوە نابەن.
 
ئاكۆشاوەیس، تەمەن 53 ساڵ، كەسایەتییەكی كاكەییە و لەبارەی ئەنجامدانی ڕێوڕەسمە ئایینییەكانی دیكەی كاكەییەوە گوتی: “كاكەیی لە هەرێمی كوردستان و عێراق بە شێوەیەكی پەنهانی ڕێوڕەسمی ئایینیی بەڕێوە دەبەن و ئەو شوێنانەشی كە ڕێوڕەسمە ئایینییەكانی تێدا دەكرێت پێی دەگوترێت ”جەمخانە”. هۆكاری ئەم پەنهانییەش ئەوەیە کە ئێمە بڕوامان وایە، ئایین شتێكی شەخسییە دەربارەی مرۆڤەكان و خودای خۆی، بۆیە پێویست بە ئیعلان ناكات، لە دینەكەی ئێمەشدا هەتاوەكوو پەنهان بێت قبووڵترە و پەیوەندییەكی باشتر لەگەڵ خودای خۆت دەكەیت.” 
 
گوتیشی: “ڕێوڕەسمەكان هەر لە كۆنەوە بە شێوەیەكی پەنهانی هاتووە، ئەوەش حەقی خۆیانە كە وا بێت، چونكە لە مێژووی كۆندا بەرامبەر بە کەمینەکان چەوسانەوە هەبووە، لەبەر ئەمە بۆ ئەوەی لەلایەن لایەنەكانی دیكەی زۆرینەوە ڕكەبەری دروست نەبێت، باشتر وایە بە شێوەیەكی پەنهانی بكرێت، چونكە ئەوە بۆ مرۆڤەكان نییە و بۆ خودای خۆتە”.

 
لە بەشێکى دیکەدا ئەوەشی خستە ڕوو: “كاكەیی بە شێوەیەكی گشتی لەم وڵاتەدا چینێكی چەوساوەیە، من بەشێك لە هۆكاری ئەمە دەگەڕێنمەوە بۆ كاكەییەكان، خۆیان بەوردی و بەباشی نەیانتوانیوە داواكارییەكانی خۆیان بگەیەنن بە دەسەڵات، لە هەمان كاتدا پێم وایە شیعەكان و هێزە ئیسلامییەكان هەوڵیان داوە كە كاكەیی وەكوو بەشێكی جیا لە ئایینیی ئیسلام دەر نەكەوێت.”
 
هەرچەندە تا ئێستا ئامارێكی دەقیق نییە لەسەر كاكەییەكان، بەڵام بە گوتەی سەرۆكی ڕێكخراوی میثرا بۆ پەرەپێدان و ڕۆشنبیریی یارسانی، كاكەییەكان لە هەرێمی كوردستان و عێراقدا، نزیكەی 120 هەزار كەس دەبن، لەو ژمارەیەش ڕێژەی 70%یان لە دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستان دەژین.

ڕەجەب عاسی ناسراو بە ڕەجەب كاكەیی، تەمەن 43 ساڵ، سەرۆكی ڕێكخراوی میثرا بۆ پەرەپێدان و ڕۆشنبیریی یارسانی، ڕایگەیاند: “ئەگەر باسی ئەو پانتایە جوگرافییەی ناوچە جێناكۆكەكان بكەین كە كاكەییەكان تێیدا دەژین، پێك دێن لە گوندەکانی باینان سەر بە پارێزگای نەینەوا، گوندەكانی داقووق خوار پارێزگای كەركوك و خانەقین باکووری پارێزگای دیالە، ئەمانە سنووری ناوچە جێناكۆكەكانن، كاكەییەكان لەم ناوچانە لە ماڵەكانی خۆیاندا دینداریی خۆیان دەكەن و ڕیگری نییە لەسەرمان، كەسیش نەهاتووە چەقۆ بخاتە گەردنمان و بڵێ: دینداریی خۆتان مەكەن، یاخود بەزۆر بڵێ وەرن بۆ مزگەوت، ئەو حاڵەتانە نەبووە، مەسەلەی ئازادیی باوەڕ وەكوو پیادەكردن هیچ فشارێك لەسەرمان نییە، تەنها ئەوە نەبێ لە دەستووری عێراقدا ناومان بە دین نەهاتووە و بە موسڵمان حساب كراوین لە پەڕاوە فەرمییەكانی حكوومەتی هەرێمی كوردستان و عێراقیشدا.”
 
وەك ڕەجەب كاكەیی باسی دەكات: هەرچەندە لە ناوچە جێناكۆكەكاندا لە ڕووی پیادەكردنی بیروباوەڕی خۆیانەوە هیچ فشارێكیان لەسەر نییە و بەئازادی ڕێوڕەسمی ئایینیی خۆیان ئەنجام دەدەن، بەڵام بەدەر نین لە ڕووبەڕوووبوونەوەی گرووپە توندڕەوەكانی ناوچەكە.
 
ڕوونیشى کردەوە: “گرووپە توندڕەوەكان دوو جۆرن، ئەگەر بەپیی زەمەن باسیان بكەین، پێك هاتوون لە ”گرووپە توندڕەوە سەلەفییەكان” كە هەڵگری فكری سەلەفین و بە درێژایی مێژوو ئەمانە تەماشای كاكەییان كردووە و مامەڵەیان لەگەڵ نەكردوون، ئەم گرووپە دژایەتیی هەموو كەسێك دەكەن، ئەگەر لەگەڵ فكر و بیر و ئایدۆلۆژیای ئەوان تێكەڵ نەبێ و نەگونجێت، هەروەها ”گرووپی شیعە سیاسییەكان” كە ئەم گرووپە مەترسیدارترن، چونكە ئەمانە ناتكوژن، بەڵكوو وات لێ دەكەن تۆ ببیت بە شیعە و پەڕۆیەك ببەستیت بە ناوچاوانتەوە و شەڕی كورد و سوننە بكەیت، ئەمە مەترسییە كە وا دەكەن باوەڕی كاكەیی بقۆزنەوە و بیكەن بە شیعە، ئەمەش یەكەم مەترسییە لەسەر ناوچەكە، دووەم مەترسییە لەسەر ئاسایشی نەتەوەیی كورد، ئینجا مەترسییە لەسەر كاكەیی”.
 
بوونی مەترسی لەسەر كاكەییەكانی نیشتەجێی ناوچە جێناكۆكەكان وای كردووە کە دوای 16ی ئۆكتۆبەرى ٢٠١٧، گوندێك لە خانەقین و 11 گوندی دیكەش لە ڕۆژئاوای قەزای داقووق، باشووری كەركووك لەلایەن كاكەییەكانەوە چۆڵ بكرێن و دانیشتووانەكەیان ڕوو لە شارەكانی دیكە بكەن.
 
ڕەجەب كاكەیی، لەبارەی هۆكاری چۆڵكردنی گوندەكانەوە، ئاماژەی بەوە دا: “خەڵكی ئەو گوندانە ئەمنیەتیان پارێزراو نەبووە، ئەم بابەتی ئەمنییەش بۆ ئامانجی سیاسییە و گۆڕانكاریی جوگرافیای سیاسیی ناوچەكەیە. ئەوەش بە بیانووی داعش، واتا بە ئامانجی سیاسی، هۆكاری ئەمنییان خستووەتە بەرباس، هاوكات فكری شیعە لە بابەتی داگیركاری پانتایی خۆی فراوان دەكات، هەندێكیان لە ڕووی خاكەوە و هەندێكیشیان لە ڕووی فكرەوە كار دەكەن، ئێستا ئەم فكرەی شیعە لە ناوچەكانی ئێمە لە ڕووی داگیركاریی خاك و باوەڕیشەوە كار دەكات.”
 
ڕەنگین کە چەند جارێک لە ڕێوڕەسمى ماستى قەڵاتێ بەشداریى کردبوو، لەگەڵ جووڵاندنى دەستەکانیدا باسى لە ئاواتى خۆی دەکرد، کە نەک هەر ئەو، بەڵکوو ئاواتى هەموو پەیڕەوکارێکى ئایینى کاکەییە و دەخوازن بێتە دى.
 
ئاماژەى بەوەش دا:”وەکوو کاکەیى، ئاواتەخوازین کە کاکەیى وەک دینێکى سەربەخۆ لە دەستوورى هەرێمى کورستان و عێراقدا ناومان بهێنرێت، ئەمە ئاواتى من و هەموو تاکێکى کاکەییە و حەقێکى تایبەتى خۆیشمانە”.